Pakiet energetyczno-klimatyczny, jako zbiór dokumentów legislacyjnych (dyrektyw i decyzji), wprowadził mechanizmy mające doprowadzić do osiągnięcia ambitnych celów Unii Europejskiej w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych i energii w okresie 2013-2020. Dwa kluczowe elementy tego pakietu stanowiły: tzw. dyrektywa EU ETS (ang. Emission Trading Scheme) oraz tzw. decyzja ESD (ang. Effort Sharing Decision).
Decyzję ESD powiązano z szeregiem uszczegóławiających rozporządzeń, regulujących m.in. sprawy monitorowania, raportowania i sprawozdawczości dotyczących wielkości emisji w obszarze non-ETS. Przepisy decyzji zostały transponowane do polskiego prawodawstwa krajowego poprzez wprowadzenie ich do ustawy o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych.
Decyzja ESD zakładała w skali całej UE cel redukcji emisji gazów cieplarnianych w sektorach nieobjętych systemem EU ETS na poziomie -10%. W ramach Unii cel ten został zróżnicowany jako tzw. podział wysiłku redukcyjnego (ang. effort sharing), a limity przyznane państwom członkowskim na okres do 2020 r. wyznaczono w przedziale od -20% do +20% w stosunku do wielkości emisji gazów cieplarnianych nieobjętych systemem EU ETS w roku 2005. Dzięki temu część mniej zamożnych państw członkowskich mogła w ograniczonym zakresie zwiększać swoją emisję w okresie 2013-2020. Roczne limity emisji dla państw członkowskich zostały określone decyzjami KE ws. wielkości limitów. Przyznana Polsce wielkość emisji w okresie 2013-2020 wyniosła +14% w stosunku do roku 2005.
Rysunek 1. Cele redukcyjne państw członkowskich w obszarze non-ETS w perspektywie 2020 r. (ESD)
Źródło: Opracowanie własne KOBiZE na podstawie KE
Do rozliczania emisji krajowych w obszarze non-ETS służą jednostki rocznych limitów emisji (ang. Annual Emission Allocation, AEA) [1 AEA = 1 t CO2 ekw.]
W procesie rozliczania emisji w non-ETS, w okresie 2013-2020, w celu zbilansowania emisji krajowej, państwa członkowskie mogły dodatkowo zastosować mechanizmy elastyczności tj.:
- możliwość pożyczenia z kolejnego roku do 5% swojego rocznego limitu emisji (pożyczanie jednostek AEA).
- możliwość przeniesienia nadwyżki na kolejne lata pozostałej po wykorzystaniu limitu (przenoszenie jednostek AEA);
- możliwość przekazania innym państwom członkowskim do 5% swojego rocznego limitu emisji z danego roku;
- możliwość przekazania innym państwom członkowskim całej nadwyżki swojego rocznego limitu emisji, pozostałej po rozliczeniu danego roku;
- możliwość wykorzystania międzynarodowych jednostek CER/ERU (pochodzących z realizacji projektów CDM/JI, dopuszczonych do wykorzystania na podstawie art. 5 ESD), maksymalnie do 3% wielkości emisji gazów cieplarnianych objętych non-ETS w 2005 r., o ile wykorzystane zostały własne jednostki AEA pochodzące z limitu na dany rok i z ewentualnej nadwyżki.
W Polsce, w trzech pierwszych latach okresu 2013-2020 emisje krajowe w obszarze non-ETS kształtowały się poniżej rocznych limitów emisji (AEA). Pozwoliło to na zgromadzenie nadwyżki jednostek AEA, która była następnie stopniowo wykorzystywana do pokrycia deficytów, które pojawiły się począwszy od 2016 r. Ostatecznie w 2020 r. doszło do zbilansowania wielkości emisji z limitami AEA i Polska rozliczyła cały okres objęty dyrektywą ESD z niewielką nadwyżką (545 461 AEA), czyli osiągnęła swój indywidualny cel redukcyjny w ramach Unii Europejskiej.
Rysunek 2. Wielkość krajowej emisji non-ETS [t CO2 ekw.] na tle rocznych limitów emisji [AEA] w latach 2013‑2020
Źródło: Opracowanie własne KOBiZE