• Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE C 202 z 7.6.2016, str. 47) to obok Traktatu o Unii Europejskiej jeden z dwóch głównych aktów prawa pierwotnego Unii Europejskiej. Jego podstawą był podpisany w Rzymie w 1975 r. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą, który w 1992 r. w Maastricht został zastąpiony Traktatem ustanawiającym Wspólnotę Europejską. Traktat z Lizbony podpisany w 2007 r., który wszedł w życie 1 grudnia 2009 r., zmienił brzmienie Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej na obecnie obowiązujące.

  Traktat określa funkcjonowanie Unii, ustanawiając podstawowe zasady jej działania, w tym zwłaszcza dziedziny, granice i warunki wykonywania kompetencji Unii. Determinuje w ten sposób możliwe działania zewnętrzne i wewnętrzne Unii. Zgodnie z zasadą kompetencji powierzonych (przyznanych), UE ma jedynie takie kompetencje, jakie zostały jej przyznane przez Państwa Członkowskie w traktatach.

  W części trzeciej Traktatu, w tytule XX została określona polityka (kompetencje) Unii w dziedzinie środowiska, do której zaliczają się działania w celu ochrony klimatu. Tytuł XXI określa politykę w dziedzinie energetyki.

  Tytuł XX, dotyczący środowiska, formułuje cele polityki UE w tym obszarze, tj. zachowanie, ochronę i poprawę jakości środowiska; ochronę zdrowia ludzkiego; ostrożne i racjonalne wykorzystywanie zasobów naturalnych; a także promowanie na płaszczyźnie międzynarodowej środków zmierzających do rozwiązywania regionalnych lub światowych problemów w dziedzinie środowiska, w szczególności zwalczania zmian klimatu. Tytuł XX definiuje również najważniejsze zasady, na jakich opiera się prawo unijne w dziedzinie ochrony środowiska, którymi są: zasada ostrożności, zasady działania zapobiegawczego, naprawiania szkody w pierwszym rzędzie u źródła i zasada "zanieczyszczający płaci". Przewiduje także procedury prawodawcze przyjmowania aktów prawnych w tej dziedzinie.

  Tytuł XXI wskazuje natomiast cele UE w obszarze polityki energetycznej. Określa cel główny tej polityki (zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego UE i państw członkowskich) i cztery cele szczegółowe, których realizacja ma jednocześnie gwarantować realizację wspomnianego celu głównego: zapewnienie funkcjonowania rynku energii; zapewnienie bezpieczeństwa dostaw energii w Unii; wspieranie efektywności energetycznej i oszczędności energii, jak również rozwoju nowych i odnawialnych form energii; oraz wspieranie wzajemnych połączeń między sieciami energii. Zawiera także podstawę traktatową dla aktów prawa, które mają służyć realizacji celów polityki energetycznej UE.

• Umowa między Unią Europejską a Konfederacją Szwajcarską w sprawie powiązania ich systemów handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (Dz. Urz. UE L 322 z 7.12.2017, str. 3.) weszła w życie 1 stycznia 2020 r. mając na celu powiązanie systemów handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych dwóch stron – Konfederacji Szwajcarskiej oraz Unii Europejskiej (nie jej państw członkowskich). Zakłada wzajemne uznawanie uprawnień do emisji wydawanych w ramach obu systemów handlu. Umowa określa minimalne warunki, jakie powinny spełniać oba systemy, a także umożliwia wzajemne uznawanie rozliczeń dokonywanych przez podmioty objęte zakresem dyrektywy 2003/87/WE i odpowiadających im regulacji szwajcarskich. Integracja systemów ETS obejmuje zarówno prowadzących instalacje jak i sektor lotniczy. Umowa nie nakłada żadnych obowiązków na prowadzących instalacje i operatorów statków powietrznych.

Akty normatywne dotyczące zmian klimatu:

• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1119 z dnia 30 czerwca 2021 r. w sprawie ustanowienia ram na potrzeby osiągnięcia neutralności klimatycznej i zmiany rozporządzeń (WE) nr 401/2009 i (UE) 2018/1999 (Europejskie prawo o klimacie) (Dz. Urz. UE L 243 z 9.7.2021, str. 1) określa wiążący cel neutralności klimatycznej dla UE na 2050 r., który nadaje kierunek unijnej polityce na kolejne 30 lat. Rozporządzenie wskazuje, że „emisje i pochłanianie gazów cieplarnianych w całej Unii, uregulowane przez prawo Unii, należy zrównoważyć w Unii najpóźniej do 2050 r., tym samym zmniejszając emisje do poziomu zerowego netto w tym terminie, a następnie Unia powinna dążyć do osiągnięcia ujemnych emisji”. Ustanawia także wiążące cele pośrednie, jakim jest cel w postaci zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych do 2030r., o co najmniej 55% w porównaniu z poziomem z 1990 r. Nadto określa ramy służące osiągnięciu neutralności klimatycznej w Unii Europejskiej do 2050 r. oraz ramy służące osiągnięciu postępów w realizacji globalnego celu w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu ustanowionego w Porozumieniu paryskim.

  Rozporządzenie zobowiązuje do wprowadzenia środków unijnych i krajowych niezbędnych do wspólnej realizacji powyższych celów. Przy wprowadzaniu tych środków Parlament Europejski, Rada, Komisja oraz państwa członkowskie muszą wziąć pod uwagę szereg czynników ekonomicznych i społecznych związanych z wpływem proponowanych działań m.in. na dobrobyt społeczeństwa, poziom zatrudnienia, konkurencyjność gospodarki, transformację energetyczną, walkę z ubóstwem energetycznym, sprawiedliwość wobec wszystkich państw członkowskich i solidarność z tymi państwami.

  Dodatkowo Europejskie prawo o klimacie wprowadza obowiązek oceny polityki UE prowadzonej w różnych dziedzinach w kontekście osiągania celu neutralności klimatycznej. Wprowadza też swoistą zasadę harmonizowania działań i środków regulacyjnych podejmowanych w różnych obszarach integracji europejskiej z celami klimatycznymi.

• Dyrektywa 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 2003 r. ustanawiająca system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych w Unii oraz zmieniająca dyrektywę Rady 96/61/WE (Dz. Urz. UE L 275 z 25.10.2003, str. 32, ze zm.) określa zasady działania systemu handlu przydziałami – tj. uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych – w Unii Europejskiej. System ten jest kluczowym elementem polityki UE na rzecz walki ze zmianami klimatu oraz podstawowym narzędziem UE mającym służyć zmniejszaniu emisji gazów cieplarnianych w sposób efektywny pod względem kosztów i skuteczny pod względem gospodarczym. System jest cyklicznie reformowany w związku z kolejnymi coraz bardziej ambitnymi celami redukcyjnymi gazów cieplarnianych Unii Europejskiej. Ostatnia taka reforma została wprowadzona dyrektywami Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/959 i 2023/958 przyjętymi w ramach pakietu legislacyjnego „Fit for 55”, realizującego założenia Europejskiego Zielonego Ładu dotyczącego celu redukcyjnego UE na 2030r.
  

  Systemem EU ETS objęte są instalacje, w których prowadzone są określone w załączniku I do Dyrektywy rodzaje działań, pod warunkiem spełnienia określonych parametrów progowych odnoszonych do mocy lub zdolności produkcyjnych. Objęte są nim również operacje lotnicze wykonywane przez operatorów statków powietrznych oraz (od 1 stycznia 2024 r.) działania w zakresie transportu morskiego wykonywane przez przedsiębiorstwa żeglugowe, określone załącznikiem I do Dyrektywy. Ponadto utworzono nowy system handlu uprawnieniami gazów cieplarnianych, tzw. BRT ETS, który swoim zakresem obejmie działania określone w załączniku III - dopuszczenie do konsumpcji paliw wykorzystywanych do spalania w sektorze budowlanym, sektorze transportu drogowego i sektorach dodatkowych, tj. przemyśle energetycznym oraz przemyśle wytwórczym i budownictwie (z wyjątkiem tych wykorzystywanych w ramach działań objętych dotychczasowym systemem ETS). System ten zacznie obowiązywać 1 stycznia 2025 r. EU ETS i BRT ETS początkowo będą funkcjonowały oddzielnie, w przyszłości możliwe jest ich połączenie.

  Dyrektywa 2003/87/WE reguluje m.in. podstawowe zasady dot. monitorowania i rozliczania emisji; określa zasady dystrybucji unijnej puli uprawnień do emisji; zasady zharmonizowanego przydziału bezpłatnych uprawnień w całej Unii oraz zobowiązuje państwa członkowskie do wprowadzenia regulacji dotyczących kar za niewykonywanie obowiązków wynikających z uczestnictwa w EU ETS i BRT ETS. Zasady wprowadzane Dyrektywą są precyzowane i uzupełniane przez szereg aktów prawa unijnego, regulujących konkretne zagadnienia ich funkcjonowania.

  Postanowienia Dyrektywy dotyczące systemu EU ETS są wdrażane do polskiego porządku prawnego ustawą z 12 czerwca 2015 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych oraz aktami wykonawczymi do tej ustawy (z uwzględnieniem przesunięć w czasie wynikających z konieczności przeprowadzenia procesu legislacyjnego niezbędnego do transpozycji aktów prawa UE do polskiego porządku prawnego).

Akty dotyczące systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych ustanowionego dyrektywą 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady:

Monitorowanie, raportowanie i weryfikacja emisji w ramach ETS Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2018/2066 z dnia 19 grudnia 2018 r. w sprawie monitorowania i raportowania w zakresie emisji gazów cieplarnianych na podstawie dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz zmieniające rozporządzenie Komisji (UE) nr 601/2012 (Dz. Urz. UE L 334 z 31.12.2018, str. 1, ze zm.) odnosi się do unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS) i ustanawia zasady monitorowania i raportowania w zakresie emisji gazów cieplarnianych oraz danych dotyczących działalności zgodnie z dyrektywą 2003/87/WE w okresie rozliczeniowym rozpoczynającym się dnia 1 stycznia 2021 r. i w kolejnych okresach rozliczeniowych. Rozporządzenie to zastąpiło z dniem 1 stycznia 2021 r. rozporządzenie Komisji nr 601/2012, które regulowało tę materię. Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2018/2067 z dnia 19 grudnia 2018 r. w sprawie weryfikacji danych oraz akredytacji weryfikatorów na podstawie dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz. Urz. UE L 334 z 31.12.2018, str. 94, ze zm.). Rozporządzenie w sprawie akredytacji i weryfikacji (AVR) odnosi się do unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS), ustanowionego na mocy dyrektywy 2003/87/WE, a w szczególności do art. 15 tej dyrektywy. Ma na celu zapewnienie, by raportowanie w zakresie emisji gazów cieplarnianych w Unii Europejskiej było pełne, przejrzyste, spójne i dokładne. W związku z tym ustanawia ono zasady weryfikacji raportów na temat wielkości emisji składanych w ramach EU ETS oraz zasady akredytacji podmiotów kontrolujących raporty operatorów oraz nadzoru nad nimi. Rozporządzenie stosuje się do weryfikacji danych dotyczących emisji gazów cieplarnianych i danych dotyczących tonokilometrów, które dotyczą okresu od dnia 1 stycznia 2019 r., zgłoszonych na podstawie art. 14 dyrektywy 2003/87/WE, oraz do weryfikacji danych istotnych dla aktualizacji wskaźników ex ante oraz do celów ustalenia przydziału bezpłatnych uprawnień dla instalacji zgodnie z art. 10a tej dyrektywy. Rejestr Unii w ramach ETS Rozporządzenie Komisji (UE) nr 389/2013 z dnia 2 maja 2013 r. ustanawiające rejestr Unii zgodnie z dyrektywą 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, decyzjami nr 280/2004/WE nr 406/2009/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylające rozporządzenia Komisji (UE) nr 920/2010 i nr 1193/2011 (Dz. Urz. UE L 122 z 3.05.2013, str. 1, ze zm.) ustanawia rejestr Unii dla Unii Europejskiej, czyli internetową bazę danych zawierającą rachunki prowadzone dla instalacji stacjonarnych, operatorów statków powietrznych i wszystkich osób zainteresowanych handlem uprawnieniami do emisji. Rejestr ma na celu zapewnienie prawidłowego rozliczania uprawnień wydawanych w ramach unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS). Rozporządzenie zostało zastąpione rozporządzeniem delegowanym (UE) 2019/1122 z dnia 1 stycznia 2021 r. Ma ono jednak nadal zastosowanie do dnia 31 grudnia 2025 r. w odniesieniu, między innymi, do wszystkich operacji wymaganych w odniesieniu do okresu rozliczeniowego między 2013 a 2020 r. oraz w szczególności do drugiego okresu rozliczeniowego protokołu z Kioto do okresu przewidzianego na wypełnienie zobowiązań (okres poprawek) w 2023 r. Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2019/1122 z dnia 12 marca 2019 r. uzupełniające dyrektywę 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do funkcjonowania rejestru Unii (Dz. Urz. UE L 177 z 2.07.2019, str. 3, ze zm.) ustanawia wymogi ogólne oraz wymagania dotyczące prowadzenia i utrzymania rejestru Unii i niezależnego dziennika transakcji przewidzianego w art. 20 ust. 1 dyrektywy 2003/87/WE. Rozporządzenie to stosuje się do transakcji dotyczących uprawnień utworzonych na potrzeby unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS) oraz do jednostek rocznych limitów emisji (AEA), o których mowa w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/842. Przedmiotowe rozporządzenie zastąpiło dnia 1 stycznia 2021 r. rozporządzenie Komisji (UE) nr 389/2013, które regulowało tę materię. Jednakże przepisy rozporządzenia (UE) nr 389/2013 będą nadal stosowane do dnia 1 stycznia 2026 r. w odniesieniu do wszystkich operacji wymaganych w odniesieniu do okresu rozliczeniowego między 2013 a 2020 r., do drugiego okresu rozliczeniowego protokołu z Kioto oraz do okresu dostosowania się do wymagań zdefiniowanego w art. 3 pkt 30 tego rozporządzenia. Rozporządzenie określa zasady zarządzania rachunkami oraz zadania centralnego i krajowego administratora, warunki otwierania i aktualizacji rachunków, a także zamykania, blokowania oraz zawieszania dostępu do nich. Ustanawia ogólne przepisy techniczne związane z administrowaniem rachunkami przez krajowego i centralnego administratora, warunki poufności i reglamentowanego dostępu do informacji o rachunkach i wykonywanych na nich transakcjach. Określa sposób wyznaczania i zatwierdzania upoważnionych przedstawicieli rachunków w rejestrze Unii. Rozporządzenie dzieli rachunki na 1) rachunki zarządzania ETS w rejestrze Unii, 2) rachunki posiadania w ETS w rejestrze Unii, 3) rachunki obrotowe ETS w rejestrze Unii, oraz 4) rachunki do celu rozliczania transakcji na podstawie tytułu IIA (który określa przepisy szczegółowe dotyczące rozliczania transakcji na mocy rozporządzeń (UE) 2018/842 i 2018/841). Wskazuje także, jakie informacje należy przedłożyć z wnioskami dotyczącymi otwarcia rachunku. Sprzedaż uprawnień do emisji gazów cieplarnianych na aukcji i rezerwa stabilności rynkowej w ETS Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1031/2010 z dnia 12 listopada 2010 r. w sprawie harmonogramu, kwestii administracyjnych oraz pozostałych aspektów sprzedaży na aukcji uprawnień do emisji gazów cieplarnianych na mocy dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającej system handlu przydziałami do emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie (Dz. Urz. UE L 302 z 18.11.2010, str. 1, ze zm.) stosuje się do sprzedaży aukcyjnej uprawnień do emisji w ramach unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS). Celem rozporządzenia jest określenie zasad gwarantujących, że proces aukcyjny uprawnień do emisji będzie przewidywalny oraz zapewniający pełny i sprawiedliwy dostęp do aukcji. Obejmuje ono zasady dotyczące szeregu aspektów procesu prowadzenia aukcji. Rozporządzenie określa m.in. sposób obliczania wolumenu uprawnień objętych przepisami rozdziału III dyrektywy 2003/87/WE, które mają być sprzedane na aukcji w każdym roku kalendarzowym, zasady przeprowadzania aukcji, ich harmonogram i częstotliwość, zasady dostępu do aukcji, warunki składania i wycofywania ofert, ustalania ceny rozliczeniowej aukcji oraz podejmowania innych rozstrzygnięć w wyniku przeprowadzenia aukcji. Rozporządzenie określa również funkcje prowadzącego aukcję, platformy aukcyjnej oraz monitorującego aukcję. Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2015/1814/UE z dnia 6 października 2015 r. w sprawie ustanowienia i funkcjonowania rezerwy stabilności rynkowej dla unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych i zmiany dyrektywy 2003/87/WE (Dz. Urz. UE L 264 z 9.10.2015, str. 1, ze zm.) ustanawia rezerwę stabilności rynkowej (ang. market stability reserve; MSR) funkcjonującą w ramach systemu EU ETS. MSR to mechanizm wpływania na liczbę uprawnień do emisji gazów cieplarnianych dostępnych na rynku. Decyzja przewiduje, że jeżeli łączna liczba uprawnień znajdujących się w obiegu przekracza ustalony górny próg, określony odsetek łącznej liczby uprawnień ma być odliczony od wolumenów uprawnień, które mają zostać sprzedane na aukcji, i umieszczony w rezerwie. Z kolei, jeżeli łączna liczba uprawnień znajdujących się w obiegu spadnie poniżej ustalonego dolnego progu, pewna liczba uprawnień ma zostać uwolniona z rezerwy dla państw członkowskich i dodana do wolumenu uprawnień, które mają być sprzedane na aukcji. Rezerwa dla uprawnień z EU ETS funkcjonuje od dnia 1 stycznia 2019 r. Uprawnienia wydawane na potrzeby nowego systemu handlu uprawnieniami do emisji w odniesieniu do sektora budowlanego, sektora transportu drogowego i sektorów dodatkowych (BRT ETS) umieszczane będą w odrębnej części rezerwy od dnia 1 września 2028 r. Przydział bezpłatnych uprawnień do emisji gazów cieplarnianych w ETS Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2019/331 z dnia 19 grudnia 2018 r. w sprawie ustanowienia przejściowych zasad dotyczących zharmonizowanego przydziału bezpłatnych uprawnień do emisji w całej Unii na podstawie art. 10a dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz. Urz. UE L 59 z 27.02.2019, str. 8), zwane rozporządzeniem FAR (ang. Free Allocation Rules), ustanawia przejściowe zasady dotyczące zharmonizowanego przydziału bezpłatnych uprawnień do emisji w całej Unii na podstawie art. 10a dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (obejmującego instalacje stacjonarne), począwszy od 2021 r. Rozporządzenie FAR określa zasady przydziału bezpłatnych uprawnień do emisji dla instalacji innych, niż produkujących energię elektryczną (nie dotyczy ono przejściowego przydziału bezpłatnych uprawnień do emisji na modernizację wytwarzania energii elektrycznej na podstawie art. 10c dyrektywy 2003/87/WE). Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2019/1842 z dnia 31 października 2019 r. ustanawiające zasady stosowania dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do dalszych ustaleń dotyczących dostosowań przydziału bezpłatnych uprawnień do emisji ze względu na zmiany w poziomie działalności (Dz. Urz. UE L 282 z 4.11.2019, str. 20, ze zm.) odnosi się do unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS). Zostało wydane w związku z art. 10a ust. 21 dyrektywy 2003/87/WE w celu określenia zasad dostosowania przydziału bezpłatnych uprawnień do emisji w przypadku zmian w poziomie działalności instalacji w okresie rozliczeniowym 2021-2030. Decyzja delegowana Komisji 2019/708 z dnia 15 lutego 2019 r. uzupełniająca dyrektywę 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w zakresie wskazania sektorów i podsektorów uznanych za narażone na ryzyko ucieczki emisji w okresie 2021-2030 (Dz. Urz. UE L 120 z 8.05.2019, str. 20) określa w załączniku sektory i podsektory uznane za narażone na ryzyko ucieczki emisji w okresie 2021-2030 w ramach unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS). W ramach wyjątku od obowiązującej w EU ETS zasady, że instalacje muszą nabyć odpłatnie uprawnienia do rozliczenia swojej emisji, instalacje należące do tych sektorów otrzymują przydział bezpłatnych uprawnień do emisji. Regulacja na ma na celu przeciwdziałanie ryzyku „ucieczki emisji” (ang. carbon leakage) – tj. przeciwdziałanie przenoszeniu wysokoemisyjnej działalności z obszaru UE do innych krajów, które prowadzą mniej restrykcyjną politykę przeciwdziałania zmianom klimatu i ochrony środowiska. Akty dotyczące działalności lotniczej objętej ETS Rozporządzenie Komisji (WE) nr 748/2009 z dnia 5 sierpnia 2009 r. w sprawie wykazu operatorów statków powietrznych, którzy wykonywali działalność lotniczą wymienioną w załączniku I do dyrektywy 2003/87/WE poczynając od dnia 1 stycznia 2006 r. ze wskazaniem administrującego państwa członkowskiego dla każdego operatora statków powietrznych (Dz. Urz. UE L 219 z 22.08.2009, str. 1, ze zm.) stanowi wykaz operatorów statków powietrznych, którzy wykonywali działalność lotniczą wymienioną w załączniku I do dyrektywy 2003/87/WE począwszy od dnia 1 stycznia 2006 r. ze wskazaniem administrującego państwa członkowskiego dla każdego operatora, o którym mowa w art. 18a ust. 3 dyrektywy 2003/87/WE. Wykaz został określony w załączniku do tego rozporządzenia. Decyzja Komisji 2009/450/WE z dnia 8 czerwca 2009 r. w sprawie szczegółowej interpretacji rodzajów działalności lotniczej wymienionych w załączniku I do dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz. Urz. UE L 149 z 12.06.2009, str. 69) dokonuje szczegółowej interpretacji rodzajów działalności lotniczej wymienionych w załączniku I do dyrektywy 2003/87/WE na potrzeby ustalenia przynależności tych operacji lotniczych do systemu handlu uprawnieniami do emisji. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 606/2010 z dnia 9 lipca 2010 r. w sprawie zatwierdzenia uproszczonego narzędzia szacowania zużycia paliwa przez operatorów statków powietrznych stanowiących niewielkie źródło emisji, opracowanego przez Europejską Organizację ds. Bezpieczeństwa Żeglugi Powietrznej (Eurocontrol) (Dz. Urz. UE L 175 z 10.07.2010, str. 25) zatwierdza stosowanie przez operatorów stanowiących niewielkie źródło emisji i wszystkich operatorów zgodnie z częścią 5 załącznika XIV do decyzji 2007/589/WE narzędzia do szacowania zużycia paliwa, opracowanego i oferowanego przez Europejską Organizację ds. Bezpieczeństwa Żeglugi Powietrznej (Eurocontrol). Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2019/1603 z dnia 18 lipca 2019 r. uzupełniające dyrektywę 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do środków przyjętych przez Organizację Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego w odniesieniu do monitorowania, raportowania i weryfikacji emisji lotniczych w celu wdrożenia globalnego środka rynkowego (Dz. Urz. UE L 250 z 30.09.2019, str. 10) zostało wydane w związku z art. 28c dyrektywy 2003/87/WE w celu określenia zasad prawidłowego monitorowania, raportowania i weryfikacji emisji z operacji lotniczych w związku z przyjęciem przez Organizację Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO) globalnego środka rynkowego – Programu kompensacji i redukcji emisji dwutlenku węgla dla lotnictwa międzynarodowego (CORSIA).

• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/956 z dnia 10 maja 2023 r. ustanawiające mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO₂ (Dz. Urz. UE L 130 z 16.05.2023, str. 52) ustanawia tzw. węglowy podatek graniczny (ang. carbon border adjustment mechanism; CBAM). Głównym celem CBAM jest zapobieganie ucieczki emisji poza UE, a przez to przeciwdziałanie zmianom klimatu na świecie i wspierania celów porozumienia paryskiego, również przez stworzenie zachęt do redukcji emisji dla operatorów w państwach trzecich. CBAM objął importerów sprowadzających określone towary na obszar celny Unii Europejskiej (takie jak: cement, nawozy, żeliwo i stal, aluminium, wodór oraz energię elektryczną, określone szczegółowo poprzez kody CN w rozporządzeniu) – z czasem przewiduje się jego rozszerzenie na dalsze towary. Rozporządzenie nakłada na importerów towarów oraz energii elektrycznej objętych CBAM wprowadzających te towary na obszar celny UE obowiązek rozliczenia tzw. „emisji wbudowanych” (tj. emisji gazów cieplarnianych uwalnianych do powietrza w wyniku produkcji tych towarów w państwach poza UE, związanych z towarami objętymi CBAM). Rozliczenie to będzie się odbywało przy wykorzystaniu specjalnie do tego stworzonych jednostek emisji nazwanych „certyfikatami CBAM”. Importerzy będę zobowiązani do zapewnienia certyfikatów CBAM w liczbie odpowiadającej wielkości emisji wbudowanej (przy czym możliwe są redukcje związane z bezpłatnym przydziałem uprawnień w ramach systemu ETS oraz w związku z opłatą za emisję gazów cieplarnianych uiszczoną w państwie pochodzenia towaru). CBAM ma z czasem zastąpić mechanizm przydziału bezpłatnych uprawnień, obowiązujący w ETS.

• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1999 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 663/2009 i (WE) nr 715/2009, dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady 94/22/WE, 98/70/WE, 2009/31/WE, 2009/73/WE, 2010/31/UE, 2012/27/UE i 2013/30/UE, dyrektyw Rady 2009/119/WE i (EU) 2015/652 oraz uchylenia rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 525/2013 (Dz. Urz. UE L 328 z 21.12.2018, str. 1, ze zm.) zwane Governance Regulation ma na celu zapewnienie, aby strategia UE na rzecz unii energetycznej została wdrożona w sposób skoordynowany i spójny we wszystkich pięciu wymiarach (obniżenie emisyjności, efektywność energetyczna, bezpieczeństwo energetyczne, wewnętrzny rynek energii, badania naukowe, innowacje i konkurencyjność), które obejmuje. W szerszym ujęciu rozporządzenie ma także zagwarantować, że UE osiągnie swoje cele w dziedzinie energii i klimatu, w szczególności unijny cel neutralności klimatycznej do 2050 r. i następnie osiągania ujemnych emisji, zaś w pierwszym okresie dziesięcioletnim od 2021 r. do 2030 r. – cel Unii na 2030 r.

• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/842 z dnia 30 maja 2018 r. w sprawie wiążących rocznych redukcji emisji gazów cieplarnianych przez państwa członkowskie od 2021 r. do 2030 r. przyczyniających się do działań na rzecz klimatu w celu wywiązania się z zobowiązań wynikających z Porozumienia paryskiego oraz zmieniające rozporządzenie (UE) nr 525/2013 (Dz. Urz. UE L 156 z 19.06.2018, str. 206, ze zm.), zwane „Effort Sharing Regulation” lub „ESR”, ustanawia obowiązki państw członkowskich UE w odniesieniu do ich minimalnych wkładów w okresie od 2021 r. do 2030 r. w realizację unijnego celu polegającego na redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz przyczynienie się do osiągnięcia celów Porozumienia paryskiego. Ostatnia zmiana rozporządzenia nastąpiła w maju 2023 r., w związku z przyjęciem rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/857 w ramach pakietu "Fit for 55". Przede wszystkim rozporządzenie określa procentowo redukcje emisji gazów cieplarnianych objętych rozporządzeniem przez poszczególne państwa członkowskie w 2030 r. w porównaniu z poziomem tych emisji w 2005 r. oraz upoważnia Komisję Europejską do przyjmowania aktów wykonawczych określających dla każdego państwa członkowskiego roczne limity emisji na okres od 2021 r. do 2030 r. wyrażone w tonach ekwiwalentu CO₂. Ma zastosowanie do emisji gazów cieplarnianych pochodzących z sektorów tradycyjnie określanych jako sektory non-ETS (sektorów nieobjętych reżimem systemu EU ETS) takich jak: transport, rolnictwo, odpady oraz emisje przemysłowe nieobjęte EU ETS, a także sektor komunalno-bytowy z budynkami, gospodarstwami domowymi, usługami itp. Pomimo ustanowienia nowego systemu handlu uprawnieniami w odniesieniu do sektora budowlanego, sektora transportu drogowego i innych sektorów, zakres przedmiotowego rozporządzenia i sektorów non-ETS nie uległ zmianie.

  Postanowienia Effort Sharing Regulation wykonywane są w polskim porządku prawnym ustawą z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji.

• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/841 z dnia 30 maja 2018 r. w sprawie włączenia emisji i pochłaniania gazów cieplarnianych w wyniku działalności związanej z użytkowaniem gruntów, zmianą użytkowania gruntów i leśnictwem do ram polityki klimatyczno-energetycznej do roku 2030 i zmieniające rozporządzenie (UE) nr 525/2013 oraz decyzję nr 529/2013/UE (Dz. Urz. UE L 156 z 19.06.2018, str. 1, ze zm.) zwane Rozporządzeniem "LULUCF" lub "LULUCF Regulation" określa zobowiązania państw członkowskich UE w zakresie sektora użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa (ang. land use, land use change and forestry; LULUCF), przyczyniające się do osiągnięcia celów Porozumienia paryskiego i do realizacji unijnego celu redukcji emisji gazów cieplarnianych w okresie od 2021 r. do 2030 r. Ostatnia zmiana rozporządzenia nastąpiła w maju 2023 r., w związku z przyjęciem rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/839 w ramach pakietu "Fit for 55". Rozporządzenie ustanawia zasady rozliczania, a także pochłaniania emisji – m.in. zasadę „salda zerowego”, obowiązującą w okresie do końca 2025 r., która nakazuje, aby emisje z sektorów objętych Rozporządzeniem, nie przewyższały ilości emisji pochłoniętych. Ponadto, począwszy od 2026 r. dla każdego państwa członkowskiego określa wiążący cel w zakresie zwiększenia pochłaniania gazów cieplarnianych netto przez sektor LULUCF, dzięki czemu w 2030 r. w zbiorczym ujęciu w Unii zostanie osiągnięty cel pochłaniania netto wynoszący 310 mln ton ekwiwalentu CO₂. Rozporządzenie LULUCF ustanawia również zasady sprawdzania wypełniania przez państwa członkowskie tych zobowiązań.

• Decyzja wykonawcza Komisji (UE) 2020/2126 z dnia 16 grudnia 2020 r. w sprawie ustalenia rocznych limitów emisji państw członkowskich na lata 2021–2030 zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/842 (Dz. Urz. UE L 426 z 17.12.2020, str. 58) określa maksymalne wielkości emisji krajowych nieobjętych systemem EU ETS dla poszczególnych państw członkowskich UE, czyli limity, na każdy rok okresu 2021–2030. Wielkości te będą odpowiednio zmienione w zakresie lat 2023–2030, zgodnie z nowelizacją rozporządzenia ESR. Ponadto decyzja wykonawcza określa wartość bazową dla emisji nieobjętych systemem EU ETS w roku 2005 dla każdego z państw członkowskich UE, która to wartość jest podstawą do obliczenia celu redukcyjnego na rok 2030. Dodatkowo decyzja KE określa ilości uprawnień, które siedem państw członkowskich może uwzględnić na potrzeby rozliczeń emisji krajowych ESR (nie dotyczy Polski).

Akty normatywne dotyczące ochrony jakości powietrza:

• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (Dz. Urz. UE L 152 z 11.06.2008, str. 1, ze zm.) ustanawia cele jakości powietrza, wyznaczone w taki sposób, aby unikać, zapobiegać lub ograniczać szkodliwe oddziaływanie na zdrowie ludzi i środowisko. Dyrektywa określa progi, wartości dopuszczalne i wartości docelowe dla zanieczyszczeń objętych tą dyrektywą: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, pyłu zawieszonego (PM10, PM2,5), ołowiu, benzenu i tlenku węgla. Wyszczególnia także sposoby oceny jakości powietrza oraz zasady podejmowania działań korygujących na wypadek niespełnienia założonych standardów jakości powietrza. Przewiduje ona również informowanie społeczeństwa. Dyrektywa przewiduje zadania dla władz krajowych, w tym określa obowiązek ustanawiania planów ochrony powietrza gdy poziomy zanieczyszczeń na określonym obszarze przekraczają założone progi i obowiązki w zakresie publikacji rocznych sprawozdań w sprawie wszystkich zanieczyszczeń objętych tym aktem prawnym.
• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/2284 z dnia 14 grudnia 2016 r. w sprawie redukcji krajowych emisji niektórych rodzajów zanieczyszczeń atmosferycznych, zmiany dyrektywy 2003/35/WE oraz uchylenia dyrektywy 2001/81/WE (Dz. Urz. UE L 344 z 17.12.2016, str. 1) ma skutecznie przyczyniać się do osiągnięcia poziomów jakości powietrza, które nie wywołują znacznych negatywnych skutków i zagrożeń dla zdrowia ludzkiego i środowiska, jak również wspierać w dążeniu do osiągnięcia poziomów jakości powietrza zgodnych z wytycznymi w zakresie jakości powietrza opublikowanymi przez Światową Organizację Zdrowia, celów Unii dotyczących ochrony różnorodności biologicznej i ekosystemów oraz zwiększyć synergię między unijną polityką w zakresie jakości powietrza a innymi odpowiednimi politykami unijnymi, w szczególności polityką klimatyczno-energetyczną. Dyrektywa określa, w odniesieniu do poszczególnych państw członkowskich, wiążące cele w zakresie redukcji krajowej emisji określonych zanieczyszczeń powietrza (SO₂, NO_X, amoniaku, pyłu PM_2,5, niemetanowych lotnych związków organicznych).
• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2193 z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie ograniczania emisji niektórych zanieczyszczeń powietrza ze średnich obiektów energetycznego spalania (Dz. Urz. UE L 313 z 28.11.2015, str. 1) ustanawia przepisy służące ograniczaniu emisji dwutlenku siarki (SO₂), tlenków azotu (NO_X) i pyłu (cząstek) ze średnich obiektów energetycznego spalania (tj. instalacji, w których spala się paliwo i wykorzystuje wytworzone w ten sposób ciepło, o nominalnej mocy cieplnej nie mniejszej niż 1 MW i mniejszej niż 50 MW, niezależnie od rodzaju wykorzystywanego przez nią paliwa) oraz określa zasady monitorowania emisji tlenku węgla (CO) z tych obiektów. Jej celem jest ograniczenie potencjalnego szkodliwego wpływu na zdrowie ludzi i środowisko. Dyrektywa określa m.in. dopuszczalne wielkości emisji z obiektu energetycznego spalania czy zasady dostępu do publicznych rejestrów zawierających informacje dotyczące każdego średniego obiektu energetycznego spalania.
• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie emisji przemysłowych (zintegrowane zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola) (Dz. Urz. UE L 334 z 17.12.2010, str. 17) określa zasady mające na celu zapobieganie lub, w przypadku braku takiej możliwości, ograniczanie emisji zanieczyszczeń przemysłowych do powietrza, wody i gruntu oraz zapobieganie wytwarzaniu odpadów w celu osiągnięcia wysokiego poziomu ochrony środowiska. Swoim zakresem obejmuje sektory: energetyczny, produkcji i obróbki metali, mineralny, chemiczny, gospodarki odpadami oraz inne sektory. Na wszystkie instalacje, prowadzące działalność przemysłową z sektora objętego tą dyrektywą, nakłada obowiązek zapobiegania zanieczyszczeniom i ich ograniczania poprzez zastosowanie najlepszych dostępnych technik (ang. best available techniques; BAT) oraz uwzględniania potrzeby efektywnego zużycia energii, gospodarowania odpadami i zapobiegania ich produkcji, zapobiegania wypadkom i ograniczania ich konsekwencji.
  • Decyzja wykonawcza Komisji (UE) 2018/1135 z dnia 10 sierpnia 2018 r. ustanawiająca rodzaj, format i częstotliwość przekazywania informacji, które mają być udostępniane przez państwa członkowskie na potrzeby sprawozdań z wdrożenia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2010/75/UE w sprawie emisji przemysłowych (Dz. Urz. UE L 205 z 14.08.2018, str. 40) ustanawia rodzaj, format i częstotliwość przekazywania Komisji Europejskiej informacji dotyczących lat po 2017 r., które mają być udostępniane przez państwa członkowskie, zgodnie z dyrektywą 2010/75/WE, i które dotyczą informacji o wdrażaniu przedmiotowej dyrektywy, na temat reprezentatywnych danych dotyczących emisji i innych form zanieczyszczenia, na temat dopuszczalnych wielkości emisji, na temat stosowania najlepszych dostępnych technik zgodnie z art. 14 i 15 dyrektywy, w szczególności na temat odstępstw zastosowanych zgodnie z art. 15 ust. 4.