Sprzedaż uprawnień w drodze aukcji od 2013 r. jest domyślną metodą dystrybucji uprawnień do emisji dla instalacji uczestniczących w unijnym systemie handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS). Instalacje wytwarzające inne produkty niż energia elektryczna będą otrzymywać część uprawnień bezpłatnie. Przydział bezpłatnych uprawnień do emisji odbywa się na podstawie wskaźników emisyjności (benchmarków) w zakresie emisji dwutlenku węgla. Przyjęte benchmarki co do zasady mają premiować produkcję niskoemisyjną i są ważnym sygnałem zaangażowania UE w celu przejścia na gospodarkę niskoemisyjną.

 

System handlu uprawnieniami do emisji

Unijny system handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS) jest elementem polityki Unii Europejskiej w zakresie przeciwdziałania zmianom klimatu oraz podstawowym narzędziem redukcji emisji gazów cieplarnianych. System działa od 2005 r. i obejmuje ponad 11 tys. instalacji w sektorze energetycznym i przemysłowym na obszarze UE i Norwegii, które (jako najwięksi emitenci) są odpowiedzialne za blisko połowę unijnej emisji dwutlenku węgla. W Polsce systemem objętych jest aktualnie ok. 700 instalacji. Od 2012 r. systemem EU ETS został objęty także sektor lotnictwa.

System działa na zasadzie tzw. "cap and trade". Dla uczestników systemu ustalany jest dopuszczalny limit emisji ("cap") i z czasem jest on zmniejszany w sposób pozwalający osiągnąć unijny cel redukcyjny, zgodnie z którym, w 2020 r. emisja z instalacji objętych EU ETS powinna być o 21% niższa niż w roku 2005, a w 2030 r. emisja z instalacji objętych EU ETS powinna być o 43% niższa w porównaniu z poziomem z 2005. W ramach ustalonego limitu uczestnicy systemu otrzymują bezpłatnie lub kupują uprawnienia do emisji. Jedno uprawnienie do emisji daje posiadaczowi prawo do emisji jednej tony CO₂ lub równoważnej ilości innego gazu cieplarnianego (gazami cieplarnianymi objętymi systemem ETS są przede wszystkim dwutlenek węgla, a od 2013 r. również podtlenek azotu i perfluorowęglowodory, których emisja wyrażona jest w ekwiwalencie dwutlenku węgla). W każdym roku uczestnik systemu, pod groźbą wysokiej kary finansowej, musi rozliczyć rzeczywistą emisję poprzez umorzenie odpowiedniej liczby uprawnień do emisji. Jeśli instalacja zredukuje emisję, może zachować część posiadanych uprawnień na pokrycie swoich przyszłych potrzeb, albo np. sprzedać je innej instalacji, która posiada za mało uprawnień.

 

Pierwszy i drugi okres rozliczeniowy (2005-2012)

W pierwszym i drugim okresie rozliczeniowym (lata 2005-2007 i 2008-2012), państwa członkowskie opracowywały krajowe plany rozdziału uprawnień (KPRU), w których rozdzielały, zaakceptowany przez Komisję Europejską, limit krajowy i określały przyznaną bezpłatnie liczbę uprawnień do emisji dla instalacji uczestniczących w EU ETS w ich kraju. Po zakończeniu pierwszego okresu rozliczeniowego okazało się, że pule bezpłatnych uprawnień były ustalane w oparciu o zawyżone prognozy emisji, w związku z czym na rynku pojawiała się znaczna nadwyżka uprawnień. Nadwyżka ta została zlikwidowana wraz z zakończeniem pierwszego okresu. Z uwagi na ten fakt w drugim okresie rozliczeniowym do wyznaczania limitów krajowych wykorzystano już dane o emisji rzeczywistej, co przełożyło się na zmniejszenie puli bezpłatnych przydziałów.

Trzeci okres rozliczeniowy (2013-2020)

W trzecim okresie rozliczeniowym przypadającym na lata 2013-2020, rozszerzono zakres systemu o nowe działalności i gazy (m.in. produkcja kwasu azotowego i emisja podtlenku azotu, produkcja pierwotnego aluminium i emisja perfluorowęglowodorów). Wprowadzono jeden ogólnoeuropejski limit emisji zamiast limitów krajowych stosowanych w poprzednich okresach. Limit ten corocznie ulega zmniejszeniu o 1,74% liczby uprawnień wydanych średniorocznie przez państwa członkowskie w latach 2008–2012. Bardzo ważną zmianą jest wprowadzenie, jako głównej zasady sprzedaży uprawnień do emisji na aukcji przez państwa członkowskie oraz stopniowe odchodzenie od bezpłatnego przydziału dla instalacji (w latach 2005-2012 prawie wszystkie uprawnienia przyznawane były bezpłatnie w krajowych planach rozdziału uprawnień).

Zasady przydziału bezpłatnych uprawnień są takie same dla wszystkich instalacji uczestniczących w EU ETS. Nie przydziela się żadnych bezpłatnych uprawnień w odniesieniu do jakiejkolwiek formy wytwarzania energii elektrycznej, z wyjątkiem przypadków objętych tzw. derogacjami. Dla pozostałych instalacji, przydział bezpłatnych uprawnień jest ustalany w oparciu o benchmarki (wskaźniki emisyjności), określone na podstawie średnich parametrów 10% najbardziej efektywnych pod względem emisji instalacji w danym sektorze objętym unijnym systemem.

 

Czwarty okres rozliczeniowy (2021-2030)

Przypadający na lata 2021-2030 czwarty okres rozliczeniowy, podzielono na dwa podokresy: 2021-2025 oraz 2026-2030, dla których będzie określany przydział uprawnień. Wprowadzono zasady dostosowania benchmarków do postępu technologicznego. Zmieniono zasady dotyczące sektorów narażonych na zjawisko ucieczki emisji (zmieniono listę sektorów, która to lista będzie obowiązywać przez 10 lat, dodano preferencje dla ogrzewania komunalnego).

Łączna liczba uprawnień do emisji będzie zmniejszana począwszy od 2021 r. o 2,2% rocznie (w trzecim okresie jest to 1,74%). Opracowano bardziej elastyczne zasady przydziału bezpłatnych uprawnień, aby lepiej dostosować poziom przydziału do rzeczywistych poziomów produkcji.

Główne zmiany w zakresie przydziału uprawnień w 4 okresie w porównaniu do zasad obowiązujących w 3 okresie.

 

	3 okres rozliczeniowy	4 okres rozliczeniowy
Czas trwania	1 x 8lat	2 x 5lat
Benchmarki	Stałe wartości przez cały okres wyznaczone w oparciu o dane z lat 2007-2008.	Dwukrotnie wyznaczane dla każdego 5 letniego okresu jako skorygowane wskaźniki z III okresu wyznaczone w oparciu o dane z lat 2016-2017 i 2021-2022.
	Wartości znane podczas składania wniosków o przydział	Wartości będą obliczone na podstawie danych zebranych we wnioskach o przydział i opublikowane w decyzji Komisji.
Wniosek o przydział KŚW	-Zweryfikowany raport o danych podstawowych -Raport o metodyce procesu zbierania danych -Sprawozdanie z weryfikacji	-Zweryfikowany raport o danych podstawowych -Plan metodyki monitorowania -Sprawozdanie z weryfikacji
	Składany jednokrotnie	Składany dwukrotnie
Przydział w oparciu o	Medianę produkcji z lat 2005-2008 lub 2009-2010	Średnią arytmetyczną produkcji z lat 2014-2018 oraz 2019-2024
Zmiany przydziału	-Znaczące zwiększenie zdolności produkcyjnej -Znaczące zmniejszenie zdolności produkcyjnej -Częściowe zaprzestanie działalności	-Elastyczne zasady corocznego dostosowania przydziału, jeżeli średnia krocząca produkcji z dwóch lat poprzedzających przydział zmniejszyła się lub zwiększyła się o ponad 15% w stosunki do danych bazowych. -Rezygnacja z pojęcia zdolności produkcyjnej
	-Coroczne sprawozdania z działalności produkcji	-Zweryfikowane raporty roczne o produkcji -Plan metodyki monitorowania dla danych o produkcji
Carbon Leakage	-100% przydziału dla sektorów CL -Od 80% do 30% przydziału dla sektorów non CL	-100% przydziału dla sektorów CL -30% przydziału dla sektorów non-CL w 2021-2025 -Od 30% do 0% przydziału dla sektorów non CL w 2026-2030 (z wyjątkiem systemów ciepłowniczych)
System ciepłowniczy	Brak rozróżnienia. Produkcja ciepła do systemów ciepłowniczych traktowana jak produkcja ciepła do odbiorców spoza ETS nieobjętych CL.	Przydział uprawnień do emisji w związku z produkcją ciepła na potrzeby sieci ciepłowniczych nie będzie po 2026 r. zmniejszany stopniowo do 0 (jak dla innych sektorów nie objętych CL), ale będzie się utrzymywał na poziomie 30% przydziału wstępnego (tj. benchmark pomnożony przez produkcję)
Międzysektorowy Współczynnik Korygujący (CSCF)	-Współczynnik liniowy równy 1,74% dla producentów energii elektrycznej -CSCF dla pozostałych instalacji	-Współczynnik liniowy równy 2,2% dla producentów energii elektrycznej stosowany jedynie w przypadku gdy CSCF równy 100%. -możliwość zwiększenia o 3% maksymalnej puli bezpłatnych uprawnień w celu zapobieżenia stosowania CSCF -jeżeli CSCF mniejszy niż 100%, wtedy zastosowany dla wszystkich instalacji

Zasady przydziału bezpłatnych uprawnień

Każda instalacja uczestnicząca w EU ETS została podzielona na tzw. podinstalacje. Z kolei każdej podinstalacji przypisano odpowiedni produkt i benchmark dla tego produktu. Dodatkowo dla każdego produktu określono czy należy on do sektora narażonego na znaczące ryzyko "ucieczki emisji" (dla sektorów narażonych na ryzyko "ucieczki emisji" obowiązują mniej restrykcyjne zasady przydziału bezpłatnych uprawnień w celu ograniczenia ryzyka przeniesienia ich produkcji do krajów, w których przemysł nie ma ograniczeń w zakresie emisji dwutlenku węgla). W wyniku pomnożenia historycznych poziomów produkcji przez odpowiedni benchmark oraz po uwzględnieniu statusu narażenia na ryzyko "ucieczki emisji", otrzymuje się wstępny przydział bezpłatnych uprawnień dla każdej instalacji.

Jeżeli zgłoszone w skali Unii Europejskiej wstępne przydziały uprawnień byłyby większe niż maksymalna liczba uprawnień, jakie można przydzielić bezpłatnie w całym systemie unijnym, w celu dostosowana „zapotrzebowania” na uprawnienia do dostępnej liczby, stosuje się jednolity międzysektorowy współczynnik korygujący. Wynikiem pomnożenia wstępnego przydziału uprawnień przez współczynnik korygujący jest ostateczny przydział bezpłatnych uprawnień do emisji.